Αδιάλειπτη η συνέχεια της γλώσσας και του Έθνους μας
Ενδεικτική της κατανόησης της ανάγκης για διδασκαλία των ελλη-νικών γραμμάτων είναι η επιστολή του Πατριάρχη Διονύσιου του Β’ (πατριάρχης 1546-1556), γνωστού και ως Γαλατιώτη,λόγω της καταγω-γής του από τη συγκεκριμένη περιοχή της Πόλης, προς τον Ζακυνθηνό λόγιο Ερμόδωρο Λήσταρχο, ο οποίος δίδασκε στην Ιταλία. Ζητώντας του να επιστρέψει από την Ιταλία για να διδάξει τους Έλληνες:
«Τω περιποθήτω υιώ κατά Πνεύμα της ημών μετριότητος, Ερμοδώρω τω Ληστάρχω ειρήνην και υγίειαν από Θεού Παντοκράτορος.
Ότι Έλλην ει και σοφίαν μετιών, πάλαι μεν η φήμη πέπεικεν ημάς, ούχ ήκιστα δε και νύν, του ιερωτάτου μητροπολίτου Ναυπλίας και Μιχαή-λου του Σοφιανού πολλά διεξιόντος σου πέρι. Όπως ούν μηδέν ελιννύ-σας έλθης ως ημάς, των αυτών τοις ομογενέσι μεθέξων, ών Λατίνοις προσισχόμενος απολαυείς, εκείνοι μεν γαρ και άλλους έχουσι τους εκπαιδεύσοντας, Έλληνες δε ούκ έτι, εν δίκη μεν τα’αν μάλλον επαινοίο, το πτώσιν απειλούν υπερείδων, ή το βεβηκότι και ασφαλεί προστιθέμενος.» (1)
Σημαντικότατη προσωπικότητα της εποχής, ο Φραγκίσκος Πόρτος (16ος αιων.), γόνος φτωχής Ρεθυμνιώτικης οικογένειας, ο οποίος ορφανεύοντας μετανάστευσε στην Ιταλία, και έφτασε ως την Ελβετία διδάσκοντας τα ελληνικά.
Η αλληλογραφία του με τον μεγάλο ελληνιστή Μαρτίνο Κρούσιο (Martin Crusius/Kraus) είναι απο-καλυπτική των συναισθημάτων ενός Έλληνα της εποχής όσον αφορά στον Ελληνισμό,στη μόρφω-ση των Ελλήνων, και στην κατάντια των συγχρόνων, μη κρύβοντας όμως την περηφάνια του για την διάδοση των ελληνικών γραμμάτων σε μη Έλληνες.
Ξεκινώ με την επιστολή του Κρούσιου προς τον Φραγκίσκο Πόρτο, με ημερομηνία 2 Σεπτεμβρίου 1570:
«Προ πολλού μεν ήδη σπουδάσας γνώριμος τινι των Ενετίησι διαγόντων Ελλήνων γενέσθαι, της μου προθέσεως απέτυχον μέχρι δεύρο, ουκ ειδώς το αίτιον τι, έπειτα δε, πυθόμενος τα περί σού,σοφώτα-τε άνερ, ως Έλληνός τε το γένος όντος, και της ελληνικής παιδείας ευ μάλα έχοντος, και εν Γενεύη ταύτης προεστώτος, σφόδρα εχάρην…
…Επιθυμώ τοίνυν, λογιώτατε κύριε, υπό σου γνωσθήναι, ως της Ελλάδος φωνής και του ελληνικού έθνους (φεύ της αυτού υπό τοις βαρβάροις δουλείας) θαυμαστής τε και φίλος, ως ουδείς των ομοεθ-νών μάλλον βούλομαι ούν, όσον δύναμαι, δεηθήναι σου, συγγνώμην μοι της τόλμης απονείμαι, καμέ του μού πόθου επιτυχή καταστήσαι, λίαν ησθησόμενο, ει εκ των της ονομαστοτάτης Ελλάδος λειψάνων, καν ενός την γενέαν Έλληνος ανδρός, Γερμανός ών, γνώσεως και προσρήσεως ευτυχοίην. Εύελπις δ’ άρα ειμί, τεκμαιρόμενος τω προσηνεί και κομψώ, ών υπό σού εκδοθέντων επιγραμμάτων και επιστολών εν διαφόρων βίβλοις είδον. Χαρισαίο τοίνυν, Ελλήνων άριστε, καπειδάν κατά τούτο χαρίση,…»(2)
Η απάντηση του Φραγκίσκου Πόρτου είναι άκρως ενδιαφέρουσα:
«…,τοσαύτην όμως σπουδήν ποιείς του γνώριμος γενέσθαι ανθρώπω, Έλληνι μεν το γένος, τάλλα δε, παιδείας και καλών των τοις των Ελλήνων σοφοίς υπαρχόντων, ή παντελώς αμοιρούντι ή με-τριώτατα μετέχοντι, εδάκρυσα δε τοσαύτην ακαταστασίαν και τύχης μεταβολήν γεγονέναι, ως τας Αθήνας, την της Ελλάδος Ελλάδα, το φώς της οικουμένης, τον ιερόν των Μουσών σηκόν, την απα-σών των υφ’ ήλιον ελευθερωτάτην πόλιν δουλεύειν (φεύ) νύνι βαρβάροις, και ολέθροις και ούδ’ αυτό το περιφανέστατον όνομα διασώζειν, παιδείαν δε και λόγους αλλαχού της γής, εν εθνέσιν αλλοδα-ποίς (Βρετανοίς εσχάτοις, Κέλταις και Γερμανοίς) ασκείσθαι και διάσημον είναι. Ταύτην εδάκρυσα την τύχην, αναγνούς την σην επιστολήν, και διεξελθών τα καθ’ έκαστον αυτής μετ’ εκπλήξεως.
Ου μην, αλλ’ επειδή των πάντων διαδοχή και ουδέν εστι των όντων, όπερ ποτέ εις πείραν μεταβολής ούκ έρχεται, οιστέον γεναιώς το πεπρωμένον και στερκτέον, ότι εν αλλοφύλοις έθνεσιν,και πορρω-τάτω της γης οικούσιν υπό πλείστων και τοιούτων, οίος εί συ, ανδρών το της Ελλάδος όνομα, δίκην μητρός γνησίας τιμάται και στέργεται και φαίνεται τριπόθητον είναι…»(2)
(1) Ελληνομνήμων ή σύμμικτα ελληνικά: σύγγραμα ελληνικόν, Μουστοξύδης, Ανδρέας, 1847, αρ.10, σελ. 598
(2) Δ. Καμπούρογλους, Μνημεία της ιστορίας των Αθηναίων επί Τουρκοκρατίας, τ. Α`, σελ. 72.
Σχόλιο Γιάννη Βασ. Πέππα:
Απ’ τα δύο αυτά δείγματα, καθώς και από πλήθος άλλα, καταφαίνεται ότι η Ελληνική γλώσσα ήταν ζώσα και εναργής εντός κι εκτός Ελλάδας. Σαφής, όμως, προέκυπτε και η ανάγκη στήριξης και τόνωσής της, καθώς πιεζόταν απ’ την Οθωμανοκρατία και την Λατινοκρατία, με όλες τις διαβρω-τικές/υπονομευτικές συνέπειες που απέρρεαν απ’ τους δυο αυτούς ζυγούς. Το Έθνος μας, αν και σκλαβωμένο, επάλλετο!
