Φτιαγμένη από χώμα και αίμα μοναχών η εικόνα αποτυπώνει στο σύνολο όλο το θαύμα που διέπει τη δημιουργία της από την αρχή έως το τέλος. Οι ρίζες της χάνονται πολλούς αιώνες πριν και συγκεκριμένα τοποθετούνται γύρω στον 10ο με 11ο αιώνα εποχή όπου οι νησιωτικές περιοχές μαστίζονταν έντονα από τις συνεχείς επιδρομές και λεηλασίες των πειρατών.
Η Λέσβος ήταν συχνός προορισμός των μακελάρηδων όντας τόπος πλούσιος με όλα τα καλά σε πλήρη αφθονία.
Αναζητώντας το θρύλο πάμε στα άδυτα της αδίστακτης ομάδας της οποίας ηγείτο ο ξακουστός για την αγριότητα και την ανίκητη φύση του αρχιπειρατής Σιρχάν ο οποίος είχε βάλει ως στόχο ζωής την κατάληψη και λεηλασία του μοναστηριού που βρισκόταν λίγο χιλιόμετρα πιο πέρα από την οχυρωμένη πολιτεία με το όνομα Στένακας.
Η ίδρυση του μοναστηριού τοποθετείται πολύ παλιότερα ωστόσο οι καλόγεροι που τότε το υπηρετούσαν διατηρούσαν με απόλυτο σεβασμό κάθε ίχνος της ιερής παράδοσης που ο ίδιος ο χώρος εξυπηρετούσε όντας καταφύγιο και για διάφορα πολύτιμα αντικείμενα. Το τελευταίο στοιχείο ήταν αυτό που είχε εξάψει το ενδιαφέρον των πειρατών και μια μέρα έβαλαν πλώρη για την καταπάτηση του.
Τα πλοία τους έφθασαν τα μεσάνυχτα στις ακτές της περιοχής και οι ίδιοι με συνοπτικές και προσεκτικές διαδικασίες έφθασαν αθόρυβα στην τοποθεσία του μοναστηριού. Οι μοναχοί είχαν ήδη ανταποκριθεί στα συνεχόμενα χτυπήματα του ξύλινου σημάντρου με σκοπό να παραστούν στην ακολουθία του όρθρου.
Την ώρα που ο αέρας γέμισε με τις γλυκές μελωδικές ψαλμωδίες του οι πειρατές όρμησαν αλαλάζοντας μετατρέποντας την ειρηνική ιερή στιγμή σε ιαχή πολέμου. Οι καλόγεροι σφαγιάστηκαν με άγριο και απάνθρωπο τρόπο ενώ κανείς δεν γλίτωσε από το μένος και την θηριωδία των πειρατών…
Μα να κάποιος κατάφερε να ξεφύγει από το λουτρό αίματος και δεν ήταν άλλος από το νεαρότερο σε ηλικία δόκιμο καλόγερο της Μονής, τον αμούστακο ακόμα Γαβριήλ. Το καλογεροπαίδι όντας ευκίνητο κατάφερε να διαφύγει από ένα σημείο φθάνοντας στη στέγη ωστόσο έγινε αντιληπτός από τους πειρατές οι οποίοι έτρεξαν μανιασμένοι πίσω του επιδιώκοντας να έχει και αυτός την τύχη των συντρόφων του.
Και τότε ω του θαύματος: η στέγη μετατράπηκε σε φουρτουνιασμένη θάλασσα και ανάμεσα στους αφρούς και τα μανιασμένα κύματα ξεχώρισε ευθύς αμέσως η ηγετική και πελώρια μορφή ενός στρατιώτη ο οποίος γεμάτος αγριότητα μέσα από φωτιά πρόταξε το σπαθί του εναντίον των πειρατών οι οποίοι τράπηκαν σε άτακτη φυγή.
Ο νεαρός Γαβριήλ ένιωθε δέος και ιερό φόβο να κυριεύουν το μυαλό και το κορμί του ενώ ο πόνος για την απώλεια των συντρόφων του φάνταζε απαρηγόρητος. Το μόνο φωτεινό σημείο ήταν το θαύμα που μόλις είχε προηγηθεί και που του προξένησε ανεξήγητα μία έντονη επιθυμία να αποτυπώσει με κάποιο τρόπο την μορφή του στρατιώτη που ουσιαστικά του έσωσε τη ζωή.
Τότε πέφτοντας στα γόνατα ζήτησε μέσω θερμής παράκλησης από τον Ταξιάρχη να του δώσει φώτιση για να μπορέσει να φιλοτεχνήσει τη μορφή του. Και όντως έτσι έγινε.
Σαν κυριευμένος από μία αόρατη και ανώτερη δύναμη να κινεί τα χέρια του πήρε χώμα ενώ με ένα σφουγγάρι μάζεψε το αίμα από τους σφαγιασθέντες αδελφούς του. Ανακατεύοντας τα οραματιζόταν την μορφή του ατρόμητου στρατιώτη. Λέγεται ότι ο πηλός δεν έφθασε για να φτιάξει όλο το υπόλοιπο σώμα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η εικόνα του προσώπου και να δοθεί έμφαση σε αυτήν.
Έκτοτε ο ιερός ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μανταμάδου αποτελεί πόλο έλξης χιλιάδων πιστών οι οποίοι κάθε χρόνο συρρέουν όχι μόνο στη χάρη του δηλαδή στις 8 Νοεμβρίου καθώς και κατά τη διάρκεια του πανηγυριού ανήμερα της Κυριακής των Μυρoφόρων 2 εβδομάδες ακριβώς μετά την Κυριακή του Πάσχα.
Σκοπός η προσκύνηση της ιερής εικόνας με την μαυριδερή όψη που για τους ντόπιους μιλά στην καρδιά και την ψυχή τους. Άλλες φορές αφήνει την αίσθηση ότι το πρόσωπο σκοτεινιάζει δείγμα ότι ο Ταξιάρχης είναι δυσαρεστημένος με όσα συμβαίνουν στην μικρή κοινωνία ενώ άλλοτε απορρέει μία γλυκύτητα και αγαλλίαση.
Οι διηγήσεις πιστών σχετικά με θαύματα του Αγίου είναι εκατοντάδες και έχουν καταγραφεί σε δεκάδες βιβλία ενώ ως ένδειξη ευγνωμοσύνης πολλοί είναι αυτοί που αφήνουν αφιερώματα γύρω από την εικόνα του.
Μιλώντας για θαύματα είναι πασίγνωστη πλέον και η ιστορία απόρροια της διήγησης του νεωκόρου του ναού όπου εν έτη 1963 ανήμερα της επίθεσης των Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο με το που πήγε να ανάψει τα καντήλια είδε έκπληκτος την μεγάλη εξωτερική εικόνα που συναντά κανείς στο προαύλιο του ναού να λείπει.
Η απώλεια διήρκεσε μία εβδομάδα ενώ το μυστήριο έλυσε λίγο καιρό μετά ένας νεαρός ο οποίος κουβαλώντας ένα κριάρι έφθασε να προσκυνήσει την εικόνα του Αγίου που με βάση τη μαρτυρία του έσωσε τη ζωή καθώς τον επικαλέστηκε όντας στο μέτωπο.
Φυσικά οι μαρτυρίες είναι αναρίθμητες ενώ ο Ταξιάρχης αποτελεί για του Λέσβιους σύμβολο πίστεως και ισχυρής προστασίας εν μέσω χαλεπών καιρών και προσωπικών δυσκολιών.
Στη Λέσβο επίσης υπάρχει και ολόκληρο χωριό αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ, το χωριό Ταξιάρχης, όπου και η φερώνυμη εκκλησία, στην οποία μπορεί να δει κανείς το αποτύπωμα στο μαρμάρινο δάπεδο της εκκλησίας, που άφησε ο Αρχάγγελος όταν με τη θαυματουργική παρέμβαση του διέσωσε μια μοναχή, καταδιωκόμενη από Τούρκους.
Τον Ταξιάρχη ακόμη τιμούν με μεγάλη ευλάβεια στη Σύμη της Δωδεκανήσου, όπου και το μοναστήρι του Πανορμίτη. Με τους Αρχαγγέλους και την προστασία τους συνδέεται ιδιαίτερα η Μονή Δοχειαρίου του Αγίου Όρους.
