Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που άρχισε να υλοποιείται από το 1957 με τη Συνθήκη της Ρώμης, την επομένη ενός πολέμου, έχει τις ρίζες του στο 1821
Στην παγκόσμια ιστορία υπάρχει ένα κίνημα που εμφανίστηκε άπαξ, είχε αποδέκτη έναν μόνο λαό και συμμετείχαν σε αυτό πολίτες τουλάχιστον από όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Αναφερόμαστε στο Κίνημα του Φιλελληνισμού που εκδηλώθηκε πριν από την Ελληνική Επανάσταση με τους Βολταίρο και Βίνκελμαν και κορυφώθηκε κατά τη διάρκειά της.
Ο Φιλελληνισμός κινητοποίησε πλέον των χιλίων πολιτών από την Ιβηρική Χερσόνησο έως τη Ρωσία και από τη Σκανδιναβία έως τη Σικελία. Το κίνητρο της συμμετοχής των Φιλελλήνων υπέρ της απελευθέρωσης της Ελλάδας από την οθωμανική κατοχή, ανεξάρτητα από τον τρόπο που εκδηλώθηκε – παροχής οικονομικής βοήθειας όπως π.χ. από τον Λουδοβίκο Α’ της Βαυαρίας, φυσικής συμμετοχής στον ελληνικό στρατό όπως των ιταλών αδελφών Tarella και άλλων 67 φιλελλήνων που χάθηκαν στη Μάχη του Πέττα, ή κινητοποίησης του ευρωπαϊκού πνευματικού κόσμου υπέρ των Ελλήνων όπως π.χ. των Σατωβριάνδου και Λόρδου Βύρωνα – ήταν ενιαίο: πήγαζε από την επιθυμία τους να αναστήσουν τη χώρα που έθεσε τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Με άλλα λόγια, να υπερασπιστούν τον κοινό τους ευρωπαϊκό πολιτισμό εκφράζοντας για πρώτη φορά στην ιστορία της ηπείρου μας μια κοινή ευρωπαϊκή συνείδηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα άρθρο με θέμα την επικαιρότητα του επετειακού γεγονότος του ελληνικού 1821 δύο αιώνες μετά, θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μία και μόνη πρόταση: η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι η πρώτη εκδήλωση της κοινής ευρωπαϊκής μας συνείδησης.
Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που άρχισε να υλοποιείται από το 1957 με τη Συνθήκη της Ρώμης, την επομένη ενός πολέμου, έχει τις ρίζες του στο 1821, όταν πολλοί ευρωπαίοι πολίτες εκδήλωσαν αρχικά την κοινή πολιτιστική τους ταυτότητα, διεκδίκησαν κοινές κοινωνικές συνθήκες, με τις επαναστάσεις του 1848, που ονομάστηκε «Ανοιξη των λαών», και με τον λόγο του Βίκτωρος Ουγκώ περί «Δημιουργίας των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», το 1849, στόχευσαν στην παγκόσμια ειρήνη στο πλαίσιο διακρατικών σχέσεων όπου το ένα κράτος ήταν η Ευρώπη και το άλλο οι ΗΠΑ. Η πρόταση του Β. Ουγκώ θεωρήθηκε ρομαντική.
Ομως, σχεδόν δύο αιώνες μετά, η ελληνική κρίση του καλοκαιριού του 2015 και ο δρόμος προς το Grexit επανέφεραν στην επιφάνεια το στοιχείο του ρομαντισμού, συστατικό στοιχείο του Φιλελληνισμού, όταν ο τότε πρόεδρος της ΕΕ Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είπε, εν μέσω τεράστιων οικονομικών και πολιτικών ανταγωνισμών, προς όλα τα κράτη-μέλη που επιθυμούσαν την αποχώρησή μας από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ότι «χωρίς την Ελλάδα, θα έλειπε το συστατικό στοιχείο της Ευρώπης». Η δήλωση μπορεί να φάνηκε αθώα. Οι συνέπειές της ωστόσο ήταν καθοριστικές γιατί εστίασαν σε αυτό που είναι η Ευρώπη: ένα σύνολο εθνικών κρατών με διακριτή πορεία μέσα στους αιώνες, αλλά με κοινή συνείδηση γύρω από τον ελληνικό πολιτισμό.
Το 2020, ο Φιλελληνισμός με την ιστορική του έννοια ναι μεν δεν υπάρχει, ωστόσο η διεκδίκηση για την επίτευξη ενός κοινού στόχου με κοινά εργαλεία εντός μιας ηπείρου που πρέπει να επιβιώσει με κοινό μέλλον, εκφράζεται, ως ειρωνεία της Ιστορίας, με την έννοια της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» ώστε να αντιμετωπιστούν τα πολλαπλά προβλήματα που δημιουργεί η πανδημία του κορωνοϊού – έννοια που πηγάζει από τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.
Αν λοιπόν ο Φιλελληνισμός του 1821 ανέδειξε την κοινή ευρωπαϊκή μας συνείδηση, τότε, 200 χρόνια μετά, ο εορτασμός του προσφέρει στην ΕΕ τη λαμπρή ευκαιρία να επιστρέψει στις θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού της και να θερίσει ό,τι έσπειρε.
Ξένη Δ. Μπαλωτή
(Η Ξένη Δ. Μπαλωτή είναι ιστορικός του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, εκπρόσωπος στην Ελλάδα του γαλλικού κέντρου μελετών «Souvenir napoléonien»)
