Λουτρό αίματος στην Κωνσταντινούπολη που έμεινε στην τουρκική ιστορία ως “Ευοίωνον Γεγονός”
Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Τα σώματα των γενιτσάρων, που είχε θεσπίσει η Οθωμανική αυτοκρατορία, αποτελούσαν αφύσικο γεγονός, αφού η στελέχωσή τους βασίστηκε στο απεχθές παιδομάζωμα, ενώ η συνεχής παραχώρηση προνομίων τα κατέστησε αντίπαλο πόλο της σουλτανικής εξουσίας, την οποία αμφισβήτησαν κατ’ επανάληψη.
Η ιστορία του παιδομαζώματος είναι γνωστή στους υπόδουλους Ορθόδοξους λαούς, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και δεν θα αναφερθούμε σ’ αυτήν. Η ονομασία γενίτσαροι υποδηλώνει την φιλοσοφία αυτών των σωμάτων που τα επάνδρωναν παιδιά από το παιδομάζωμα. Γενίτσαροι σημαίνει «γενί τσερί» δηλαδή «νέα στρατεύματα».
Η ανείπωτη λύπη αυτών που έχαναν τα παιδιά τους στο μισητό παιδομάζωμα (ντεβσιρμέ) έχει καταγραφεί σε ένα δημοτικό τραγούδι της Ηπείρου, που αξίζει να το αναφέρουμε εδώ:
«Ανάθεμά σε, βασιλιά, και τρις ανάθεμά σε,
με το κακό οπόκαμες, και το κακό που κάνεις.
Στέλνεις, δένεις τους γέροντας, τους πρώτους, τους παπάδες,
να μάσεις παιδομάζωμα, να κάμεις γενιτσάρους.
Κλαίν’ οι γοναίοι τα παιδιά, κ’ οι αδελφές τ’ αδέλφια,
κλαίγω κ’ εγώ και καίγομαι και όσο θα ζω θα κλαίγω.
Πέρσι πήραν τον γιόκα μου, φέτο τον αδελφό μου»
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αιματηρός τερματισμός της ύπαρξης αυτών των στρατιωτικών σωμάτων, τα οποία λόγω κακής διοίκησης είχαν παρακμάσει τρομερά, και δεν αποτελούσαν τον επιθετικό βραχίονα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως απέδειξε και η Ελληνική Επανάσταση του 1821, όταν ουσιαστικά άοπλοι και ανεκπαίδευτοι αλλά ψυχωμένοι χωρικοί, τσοπαναραίοι και ναυτικοί κατανίκησαν τα γενιτσαρικά τάγματα τα οποία στην ουσία παρέμεναν στις μεγάλες πόλεις είτε συνωμοτώντας είτε σφάζοντας αμάχους για να εκδικηθούν τις νίκες των επαναστατημένων, τους οποίους δεν μπόρεσαν να νικήσουν στρατιωτικά.
Η διάλυση των γενιτσάρων είχε ωριμάσει στη σκέψη του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ ο οποίος λίγα χρόνια νωρίτερα ως πρίγκιπας, είχε γλυτώσει το θάνατο όταν οι γενίτσαροι της Κωνσταντινούπολης το 1807 ανέτρεψαν και δολοφόνησαν το 1809, τον σουλτάνο Σελίμ Γ΄ επειδή επιχείρησε να επιφέρει στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις . Ο Μαχμούτ Β΄ (20 Ιουλίου 1785- 1 Ιουλίου 1839), ήταν ο τριακοστός Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το 1808 μέχρι τον θάνατο του το 1839. Γεννήθηκε στο Τοπ Καπί, στην Κωνσταντινούπολη και ήταν γιος του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Α΄. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση.
Η κατάσταση που αντιμετώπιζε ο Μαχμούτ Β΄ήταν δραματική για το Οθωμανικό κράτος. Την περιγράφει χαρακτηριστικά ο Διονύσιος Κόκκινος στο έργο του «Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάστασις» Αθήνα, 1956, τομ. Α΄ σελ. 363-365.
«Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’- αναφέρει- επερνούσε κατά τα τελευταία εκείνα χρόνια πολύ ανησύχους ημέρας. Είχεν αναβή εις τον θρόνον με το όνειρον μεγάλων εσωτερικών μεταρρυθμίσεων εις όλους τους κλάδους και απαλλαγής του κράτους από τους παρασιτικούς οργανισμούς του, όπως οι γενίτσαροι, απασχολημένος εξωτερικώς προς όλα τα τουρκικά όρια, όσον κανείς από τους προκατόχους του, και με εσωτερικάς ανοικτάς πληγάς από διαφόρους επαναστάσεις και ανταρσίας. Ο Αλή πασσάς είχε περιχαρακωθεί εις τα Ιωάννινα, διαθέτων όλους σχεδόν τους Αλβανούς και αρκετούς οπλαρχηγούς Έλληνας, και απειλούσεν, αν δεν κατεβάλλετο, να επεκτείνει το αυτόνομον πασσαλίκι του εις ολόκληρον την Ρούμελην. Ο πασσάς της Πτολεμαΐδος είχεν επαναστατήσει. Οι Δρούσοι ενοχλούσαν τας γειτονικάς των επαρχίας δια ληστρικών ενεργειών και εζητούσαν αυτονομίαν. Φίλαρχοι Άραβες απειλούσαν αυτήν την Μέκκαν και την Μεδίναν. Ο σάχης της Περσίας εισέβαλλε διαρκώς εις τας ανατολικάς επαρχίας. Ισχυρά ρωσσικά στρατεύματα συνεκεντρούντο επί των οχθών του Προύθου και επροκαλούσαν δικαίας ανησυχίας εις την Κωνσταντινούπολιν, παρ’ όλας τας διαβεβαιώσεις του Ρώσσου πρεσβευτού Στρογγανώφ δια τας είρηνικάς διαθέσεις του Αλεξάνδρου του Α’. Οι Σέρβοι εννοούσαν να επιτύχουν επίσημον αναγνώρισιν του εκλεγέντος από την σερβικήν εθνοσυνέλευσιν ηγεμόνος των Μίλος Οβρένοβιτς και τον καθορισμόν του ετησίου φόρου προς την Τουρκίαν, χωρίς το δικαίωμα της Πύλης να μεταβάλη εις το εξής τους όρους της οικονομικής εξαρτήσεως. Και συγχρόνως εκυκλοφορούσαν φήμαι περί υπάρξεως μυστικής πολιτικής εταιρείας δρώσης εντός αυτού του κράτους με σκοπόν την επανάστασιν των Ελλήνων».
Τα πλήγματα που είχαν δοθεί στην ισχύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν φοβερά. Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα μετά από 30 χρόνια ειρήνης, άρχισαν τα προβλήματα, από τότε που έγινε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1768-1784, έως την Ελληνική Επανάσταση που άρχισε το 1821 και κράτησε σχεδόν δέκα χρόνια.
Η απειθαρχία ειδικά των γενιτσαρικών ταγμάτων στην σουλτανική εξουσία, η αναποτελεσματικότητά τους, οι αλλεπάλληλες ήττες και η απώλεια εδαφών δημιούργησαν τις σκέψεις για μεταρρυθμίσεις και στις ένοπλες δυνάμεις από τον προκάτοχο Σουλτάνο Σελήμ Γ΄. Η αποτυχία του όμως να ολοκληρώσει τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού του κράτους (αφού τον εκθρόνισαν και τον δολοφόνησαν οι γενίτσαροι) δεν στάθηκε ικανή να αλλάξει τον ρου των πραγμάτων που επέβαλαν οι Μεταρρυθμίσεις, τα λεγόμενα Τανζιμάτ.
Το «Ευοίωνον Γεγονός» της μεγάλης σφαγής
Η μεγάλη σφαγή των γενιτσάρων το 1826 στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ο Μαχμούτ Β΄ έχει μείνει γνωστή στην τουρκική ιστοριογραφία ως… «Ευοίωνον Γεγονός» (Vaka-I hairiye) ή κατ’ άλλους ως «Αίσιον Περιστατικόν»!
Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ που αργότερα αποκλήθηκε και «Μεταρρυθμιστής» μεθόδευε επί περίπου 15 χρόνια τον τρόπο με τον οποία θα απαλλαγεί από το καρκίνωμα των γενιτσάρων, πότε με έξυπνες και πότε με πανούργες σκέψεις. Δεν δίστασε μάλιστα όλα αυτά τα χρόνια να μοιράζει αξιώματα σε διακεκριμένους γενίτσαρους για να τους έχει με το μέρος του, ενώ ταυτόχρονα εργάζονταν για την δημιουργία τακτικού στρατού βασισμένου σε ευρωπαϊκά πρότυπα, τα λεγόμενα τάγματα των «εσκεντζί».
Η σύγκρουση ξέσπασε τον Ιούνιο του 1826, όταν ο Μαχμούτ διέταξε να ενσωματωθούν στον τακτικό στρατό ομάδες γενιτσάρων, δικαιολογώντας την απόφασή του αυτή σαν προσπάθεια αύξησης της αποτελεσματικότητας των τακτικών δυνάμεων. Πολλοί γενίτσαροι αντέδρασαν κα άρχισαν να συγκεντρώνονται στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, αρνούμενοι να συνομιλήσουν με απεσταλμένους του σουλτάνου, τους οποίους δολοφόνησαν.
Στη συνέχεια πορεύθηκαν προς το παλάτι κατηγορώντας τον Μαχμούτ ως «άπιστο σουλτάνο». Όμως εκεί- κατά τις περιγραφές της εποχής- τους ανέμενε έφιππος ο ίδιος ο Μαχμούτ που κράδαινε το μεγάλο πράσινο λάβαρο του προφήτη Μωάμεθ και ζήτησε από όλους τους εξεγερμένους να υπακούσουν στις αποφάσεις του.
Όταν οι γενίτσαροι κινήθηκαν απειλητικά κατά του σουλτάνου, αντιμετωπίσθηκαν με ομοβροντίες πυροβόλων που είχαν ταχθεί από τους τακτικούς στρατιώτες «εσκεντζί». Ακολούθησε μια πρώτη σφαγή και όσοι γενίτσαροι επέζησαν κατέφυγαν ξανά στον Ιππόδρομο και ορισμένοι στο στρατόπεδό τους. Εκεί όμως επιτέθηκε ο τακτικός στρατός, που έβαλε φωτιά παντού και με ξιφολόγχες ή με πυροβολισμούς, εκτέλεσε χιλιάδες γενίτσαρους. Λέγεται ότι στην μεγάλη εκείνη σφαγή έχασαν την ζωή τους 6.000 γενίτσαροι. Επί πολλές μέρες χιλιάδες πτώματα τυμπανιαία επέπλεαν στο Βόσπορο. Για πολύ καιρό, κανένας δεν ήθελε να φάει ψάρια εκείνης της θάλασσας…
Ο Μαχμούτ ανακοίνωσε τη διάλυση των ταγμάτων των γενιτσάρων, ενώ και στην αχανή Οθωμανική Αυτοκρατορία συνεχίσθηκε ο διωγμός και η εκτέλεση χιλιάδων άλλων γενιτσάρων.
Έτσι, με τέτοιο τραγικό τρόπο, μετά από περίπου πέντε αιώνες τερματίσθηκε ο θεσμός των γενιτσάρων, που επισώρευσε αίμα και δάκρυ στους υπόδουλους Ορθόδοξους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ πολλές φορές απείλησε ακόμα και την ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ορισμένους σουλτάνους της.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
