Κατά τους Ενετικούς Πολέμους στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, ο ελληνισμός επαναστάτησε, καθώς ο πόθος για ελευθερία και αυτοδιαχείριση κατείχε όλους τους υπόδουλους. Στη νότια Ελλάδα το
κίνημα ήταν μαζικό, ενώ στην Δυτική Μακεδονία η δράση των Κλεφτών και των Αρματολών είχε ως αποτέλεσμα να ζήσουν οι Δυτικο-Μακεδόνες μερικά χρόνια με προνόμια. Και όταν οι Ενετοί έχασαν τον πόλεμο, οι Τούρκοι κυρίευσαν και τα τελευταία χριστιανικά φρούρια και οι ελπίδες της απελευθέρωσης χάθηκαν για αρκετά χρόνια.
Για την δράση των Κλεφτών στην Δυτική Μακεδονία αναφέρει ο Τούρκος περιηγητής και εισπράκτορας φόρων, Εβλιγιά Τσελεμπή, με μερικά περιστατικά που τα έζησε ο ίδιος. Το 1661, βρισκόταν στο Μοναστήρι (Βιτώλια). Μια νύχτα, ο Πάνος ο ληστής επιτέθηκε στην πόλη, με 500 Κλέφτες, και αφού έσπασαν τις πόρτες της κλειστής αγοράς (Μπεζεστένι) άρπαξαν πολλά υφάσματα και 70.000 άσπρα (νομίσματα). Ο Πάνος είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων και ο προστάτης των χριστιανών.
Ο Εβλιγιά Τσελεμπή συνάντησε τον Πάνο, όταν πήγε να συγκεντρώσει τους φόρους από τα ορεινά χωριά του Σαρί – Γκιόλ (Πτολεμαΐδα). Οι Κλέφτες τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν σε ένα πυκνό δάσος, όπου ο Εβλιγιά είδε πεντακόσιους με εξακόσιους Κλέφτες αρματωμένους μα τουφέκια και πιστόλες (υπερσύγχρονος οπλισμός), που έψηναν αρνιά και γουρούνια στις σούβλες και έραβαν νέα ρούχα με τα υφάσματα που είχαν κλέψει. Ο Πάνος του φέρθηκε περισσότερο από φίλος και τον άφησε να φύγει, και μάλιστα του έδωσε και τους φόρους που θα πλήρωναν τα ορεινά χωριά, επειδή αν ο Εβλιγιά δεν πήγαινε με τους φόρους πίσω, ο Καδής θα του έπαιρνε το κεφάλι.
Ο Εβλιγιά δεν δίνει περισσότερες πληροφορίες για τον Κλέφτη Πάνο. Τον αναφέρει ως «χαϊντούκο» και ως «μεϊντάνη». Και οι δυο λέξεις στα τούρκικα σημαίνουν τον ληστή, αλλά και τον Κλέφτη και τον Αρματολό. Την εποχή των Ενετικών Πολέμων υπήρχε ένας ξακουστός Κλέφτης, ο Πάνος Μεϊντάνης, από την Κατούνα Ακαρνανίας, ο οποίος σκοτώθηκε σε μια μάχη εναντίον των Τούρκων, το 1717. Ίσως ο Πάνος Μεϊντάνης ήταν ο Κλέφτης, που αναφέρει ο Εβλιγιά Τσελεμπή.
Σχετικά όμως με τους Κλέφτες και τους Αρματολούς της Δυτικής Μακεδονίας, μας δίνει αρκετές πληροφορίες, ο Νικόλαος Κασομούλης, αγωνιστής του 1821, και μετά την απελευθέρωση αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Ο Κασομούλης καταγόταν από το Πισοδέρι Φλώρινας, και γράφει κάποια γεγονότα, που συνέβησαν, 130 χρόνια πριν, που τα άκουσε από τον Καπετάνιο του Ασπροποτάμου, Νικόλαο Στορνάρη, όταν αυτός ήταν γραμματικός του, την περίοδο 1822-1826. Αλλά και ο Στορνάρης έμαθε για τον Μεγδάνη, από ένα χειρόγραφο, που υπήρχε στην Μονή Κλινόβου του Ασπροποτάμου.
Ο Κασομούλης γράφει για τον Κλέφτη Μεγδάνη, από την Κοζάνη, που η καταγωγή του ήταν από το Πισοδέρι Φλώρινας, ότι κατά τους Ενετικούς Πολέμους, που ο τουρκικός στρατός είχε μεταφερθεί νότια, ξεσήκωσε την Δυτική Μακεδονία και από την Πίνδο και μέχρι τον Όλυμπο, και μέρος της Θεσσαλίας. Κατατρόπωσε τον τουρκικό στρατό και κήρυξε ελεύθερες τις ορεινές περιοχές. Έκανε συμφωνίες με τους Τούρκους όπως: 1) Κανένας Τούρκος να μην εισέρχεται στις επαρχίες που αυτός εξουσίαζε, 2) Οι προεστοί χριστιανοί να συγκεντρώνουν και να παραδίδουν τους φόρους τους προς τις Οθωμανικές αρχές και 3) οι οπλοφόροι του να μην πληρώνουν φόρους. Οι Τούρκοι το δέχτηκαν και μάλιστα του πρότειναν να γίνει Αρματολός και να εξουσιάζει στο Αρματολίκι του. Ο Μεγδάνης με πομπή οπλοφόρων πήγε στα Τρίκαλα και πήρε από τον Βεζύρη, τους μουρασελέδες (διπλώματα των επαρχιών), και από τον Καδή, το ένδυμα (καπότον) της εξουσίας. Στο Αρματολίκι του Μεγδάνη, οι χριστιανοί έζησαν αρκετά χρόνια ελεύθεροι, χωρίς να πιέζονται από τις τουρκικές αρχές. Ο Μεγδάνης ήταν ο ελευθερωτής τους και είχε αποκτήσει σπουδαία φήμη. Οι Τούρκοι όμως έναν σκοπό είχαν. Να βγάλουν από την μέση τον Μεγδάνη και το Αρματολίκι του να περάσει πάλι στην απόλυτη κυριαρχία τους.
Ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος έγραφε ότι στο Μοναστήρι της Αγίας Τριάδος Βελβενδού βρέθηκε ένα χειρόγραφο, που έγραφε ότι στις 8 Σεπτεμβρίου 1695, έβγαλαν οι Τούρκοι από το Αρματολίκι τον Μεγδάνη και το έδωσαν σε ένα Τουρκαλβανό, τον Αλιμάνη. Επομένως ο Μεγδάνης ξαναέγινε Κλέφτης, πολεμώντας τους Τούρκους στα ορεινά, όπου ήταν και τα λημέρια του.
Ο Κασομούλης, αναφέρει ότι ο Μεγδάνης κρυβόταν τον χειμώνα στα χωριά του Ασπροποτάμου, Μουτζιάρα και Βλαχογαρδίκι, στις πηγές του Αχελώου. Οι χωρικοί τον πρόδωσαν στους προεστούς των Τρικάλων. Τον Δεκέμβριο μήνα, 3.000 οπλισμένοι Τουρκαλβανοί, έχοντας μαζί του πολλούς χωρικούς με φτυάρια, μυστικά ξεκίνησαν την νύχτα, παρόλο που το χιόνι ήταν πάρα πολύ. Με δάδες και με φτυάρια κατάφεραν να φτάσουν την άλλη ημέρα στην Μουτζιάρα. Ο Μεγδάνης, με 15 – 20 άνδρες ήταν στην εκκλησία, καθώς ήταν Χριστούγεννα. Όταν αντιλήφτηκαν τους Τουρκαλβανούς οχυρώθηκαν σε ένα σπίτι, όπου αμύνθηκαν γενναία. Προσπάθησαν να κάνουν έξοδο για να ξεφύγουν. Δεν τα κατάφεραν και σκοτώθηκαν όλοι. Οι Τουρκαλβανοί τους έκοψαν τα κεφάλια και τα τοποθέτησαν σε πασσάλους, και γύρισαν στα Τρίκαλα. Του Μεγδάνη το κεφάλι στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στον Σουλτάνο.
Ο Βακαλόπουλος όμως βρήκε ένα χειρόγραφο εκείνης της εποχής, που γράφει ότι ο Μεγδάνης, τον Μάρτιο του 1700, συνελήφθη στο χωριό Γαρδίκι και στάλθηκε στην Θεσσαλονίκη, όπου θανατώθηκε.
Ο Μεγδάνης, που άρχισε την δράση του το 1660 περίπου ως Κλέφτης, στην συνέχεια έγινε Αρματολός, και μετά το 1695 πάλι Κλέφτης, δολοφονήθηκε το 1700.
Ο Μεγδάνης και ο Πάνος Μεϊντάνης έχουν μπερδέψει τους ιστορικούς. Ο Γιάννης Βλαχογιάννης θεωρεί ότι ο Μεγδάνης και ο Πάνος Μεϊντάνης είναι το ίδιο πρόσωπο. Αντίθετα ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος αποδεικνύει με τον δικό του τρόπο, ότι ήταν δυο διαφορετικά άτομα. Ο ένας ήταν ο Μεγδάνης από το Πισοδέρι και ο άλλος ο Πάνος Μεϊντάνης από την Κατούνα Ακαρνανίας.
Οι Ενετικοί Πόλεμοι (1645 – 1669 στην Κρήτη, και 1684 – 1699 στον Μοριά) έδωσαν την ευκαιρία να ξεσηκωθεί ο ελληνισμός. Στην περιοχή μας έδρασαν οι Κλέφτες Μεγδάνης και ο Πάνος Μεϊντάνης. Η εξέγερση υπέρ των Ενετών στην αρχή, και στο τέλος κατά των Ενετών ονομάστηκε «Αλλαμπάντα», που σημαίνει στα ιταλικά «των λαφύρων». Η εξέγερση αυτή απέτυχε. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1770, οι Ρώσοι έστειλαν το Ορλώφ, αλλά και αυτή η εξέγερση απέτυχε. Το 1790, η εξέγερση με τον Λάμπρο Κατσώνη, που και αυτή απέτυχε. Με την επανάσταση όμως του 1821, δημιουργήθηκε το πρώτο ελληνικό Κράτος.
Στην τοπική μας ιστορία ο Κλεφτο – Αρματολός Μεγδάνης είναι άγνωστος. Όπως και στο χωριό από το οποίο κατάγεται, το Πισοδέρι. Ο Δασικός Συνεταιρισμός Πισοδερίου οφείλει να στήσει στο Πισοδέρι μια μαρμάρινη πλάκα με το όνομά του και λίγα βιογραφικά του, κοντά στην προτομή του Κασομούλη. Η τοπική μας ιστορία δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Δημήτρης Μεκάσης
