Η ευλογημένη 14 Μαΐου 1920, όταν η Δυτική Θράκη ενώθηκε με την μητέρα Ελλάδα, με απόφαση των Νικητριών Δυνάμεων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε αναγνώριση των ιστορικών Δικαίων του Ελληνοθρακικού Λαού, της πληθυσμιακής και κοινωνικοοικονομικής υπεροχής του έναντι των άλλων εθνοτήτων της περιοχής και των θυσιών σε αίμα του Ελληνικού Στρατού που πολέμησε στο ίδιο χαράκωμα με τους Συμμάχους (Αντάντ) σ’ αυτόν τον πόλεμο.
Μέρος της Δυτικής Θράκης (η Ξάνθη) είχε ελευθερωθεί από τον Ελληνικό Στρατό την 4 Οκτωβρίου 1919, ενώ οι Νομοί Κομοτηνής και Έβρου κατελήφθησαν από τους Γάλλους, την ίδια εποχή και κρατήθηκαν απ’ αυτούς, μέχρι την 14 Μαΐου 1920, όταν ελήφθη η απόφαση για την τύχη όλης της Δυτικής Θράκης.
Λίγες ημέρες αργότερα ο Ελληνικός Στρατός άρχισε να προωθείται στην Ανατολική Θράκη, όπου ο Τούρκος στρατηγός Τζαφέρ Ταγιάρ Πασά, είχε επαναστατήσει από την 4 Μαρτίου 1920, κατά της κυβέρνησης του σουλτάνου και συνταχθείς με τον Κεμάλ τάχθηκε κατά της ανακωχής με την Αντάντ.
Γι’ αυτόν ο πόλεμος συνεχιζόταν με σκοπό η Ανατολική Θράκη να παραμείνει τουρκική. Ο Ελληνικός Στρατός συνέτριψε τις δυνάμεις του Ταγιάρ και συνέλαβε τον ίδιο αιχμάλωτο, ο οποίος υποχρεώθηκε εξ αυτού να υπογράψει την παράδοση της Ανατολικής Θράκης στην Ελλάδα, την 10 Ιουλίου 1920. Δεκαοκτώ ημέρες αργότερα, την 28 Ιουλίου 1920, Δυτική και Ανατολική Θράκη κατοχυρώνονταν υπέρ της Ελλάδος με την Συνθήκη των Σεβρών. Οι Έλληνες στρατιώτες είχαν παραταχθεί 40 χλμ δυτικά της Κωνσταντινούπολης και περίμεναν το σάλπισμα για να λυτρώσουν από τα δεσμά της και την ιστορική πρωτεύουσα του Βυζαντίου και να λειτουργηθούν στην Αγιά Σοφιά.
Στην Ξάνθη, την Κομοτηνή, την Αλεξανδρούπολη (τέως Δεδέαγατς), το Σουφλί, την Ορεστιάδα, το Διδυμότειχο, αλλά και την Αδριανούπολη, την Αρκαδιούπολη, τις Σαράντα Εκκλησιές και γενικά σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της ενοποιημένης, μέχρι τον Οκτώβριο του 1922, Θράκης, κυμάτιζε η ελληνική σημαία. Για να συνεχίσει, από τον Οκτώβριο του 1922, να κυματίζει μόνο στην «ορφανή δίδυμη αδελφή» – Δυτική Θράκη.
Την 14 Μαΐου 1920, έληγε έτσι η μαύρη περίοδος της δουλείας των Θρακιωτών Ελλήνων στους Οθωμανούς, επί 559 χρόνια (1354-1913) και στους Βούλγαρους επί έξι χρόνια (1913-1918).
Κατά την μακραίωνα τουρκοκρατία, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες εξισλαμίστηκαν βιαίως, πουλήθηκαν σε παζάρια της Ανατολής ως δούλοι, εκπατρίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Όσοι διασώθηκαν και παρέμειναν στα πάτρια, πιστοί στην θρησκεία και την γλώσσα τους, μεταβίβασαν από γενιά σε γενιά την ελληνικότητά τους, μέχρι που οι απόγονοί τους, το 1920, έζησαν την πραγματοποίηση του μεγάλου ονείρου, της απελευθέρωσής τους, που για τους Ανατολικοθρακιώτες διήρκεσε μόνο δύο χρόνια, δυστυχώς.
Έλληνες και ξένοι ανταποκριτές, σημείωναν, τον Μάϊο και Ιούνιο του 1920, ότι στη χαρά των Θρακιωτών Ελλήνων μετείχαν και πάρα πολλοί μουσουλμάνοι της περιοχής. Να επρόκειτο άραγε, για τους απογόνους των βιαίως εξισλαμισθέντων Ελληνορθοδόξων, κατά τους πεντέμισυ αιώνες της δουλείας στους Οθωμανούς;
Βενιζέλος και Βαμβακάς
Δύο προσωπικότητες έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην ένωση της Θράκης με την Ελλάδα, το 1920. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος με το να καταστήσει την Ελλάδα σύμμαχο της Αντάντ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, της έδωσε την ευκαιρία να μετάσχει στα «κέρδη» κατά της Τουρκίας και της Βουλγαρίας που είχαν συνταχθεί με την Γερμανία. Τα «κέρδη» αυτά διεκδίκησε ο ίδιος, με μαραθώνιες διπλωματικές μάχες στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, όπου εξουδετέρωσε δόλιες προσπάθειες μερικών ξένων ηγητόρων να μην περιέλθει η Δυτική Θράκη στην Ελλάδα. Αλλά ευτυχώς οι Αγγλογάλλοι είχαν άλλη άποψη.
Η άλλη προσωπικότητα ήταν ο εκτελεστικός, πολιτικός «βραχίονας» του Βενιζέλου, Χαρίσιος Βαμβακάς, δικηγόρος, διπλωμάτης, δημοσιογράφος και βουλευτής στην Οθωμανική Βουλή από το 1909. Ο εκ Κοζάνης καταγόμενος Χαρίσιος Βαμβακάς, ορίστηκε από τον Βενιζέλο, μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στις Διαπραγματεύσεις Ειρήνης, στο Παρίσι, και τον Σεπτέμβριο του 1919 τοποθετήθηκε από τον Έλληνα Πρωθυπουργό αντιπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης στη Συμμαχική (Γαλλική) Στρατιωτική Διοίκηση Δυτικής Θράκης, και από την 21 Μαΐου 1920 Γενικός Διοικητής της Δυτικής Θράκης. Με την πρώτη ιδιότητά του (Σεπτέμβριος 1919-Μάϊος 1920) ο Χαρίσιος Βαμβακάς συγκέντρωσε τεκμήρια, τουρκικής αποκλειστικά προελεύσεως, που αποδείκνυαν την υπεροχή των Ελλήνων στη Θράκη, επί αιώνες. Το υλικό αυτό απεστάλη στον Ελευθ. Βενιζέλο, προκειμένου να πείσει τους Συμμάχους για την ελληνικότητα της περιοχής. Την ίδια περίοδο (Σεπτ. 1919-Μάϊος 1920) ο Βαμβακάς παρέσυρε υπέρ της Ελλάδος την γαλλική συμμαχική στρατιωτική διοίκηση, που ενώ όφειλε να είναι πιστή απέναντι στη σύμμαχό της, άρχισε να δελεάζεται από τις προτάσεις Τούρκων και Βουλγάρων ιθυνόντων, οι οποίοι σε συνεργασία μεταξύ τους επεδίωκαν να πείσουν τους ανώτερους και ανώτατους Γάλλους αξιωματικούς να εργασθούν υπέρ της δημιουργίας αυτόνομου Θρακικού κράτους υπό Γαλλική Εντολή και Προστασία.
Η Βουλγαρία, μάλιστα, για να εξουδετερώσει τα ελληνικά δίκαια στη Θράκη είχε αρχίσει να εκδηλώνει την προθυμία να αποσυρθεί από την Βόρειο Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία, την οποία προσήρτησε αυθαιρέτως το 1885), χάριν της δημιουργίας ενός αυτόνομου θρακικού κράτους, υπό την κηδεμονία της Γαλλίας. Έδωσε μέγα αγώνα ο Βαμβακάς για να εξουδετερώσει τη συνωμοσία αυτή των Τουρκοβουλγάρων που εύρισκε ευήκοα ώτα στη Γαλλική Στρατιωτική Διοίκηση.
Επίσης, κατά το οκτάμηνο Σεπτεμβρίου 1919-Μαΐου 1920, ο Βαμβακάς φρόντισε να εγκαταστήσει στις παλαιές ή σε νέες εστίες τους παλινοστούντες Έλληνες που είχαν εκδιωχθεί κατά χιλιάδες από τους Βουλγάρους, μετά το 1913. Ενώ ταυτόχρονα καλλιέργησε συνθήκες ομαλότητας, ώστε να ξανανοίξουν, ειρηνικώ τω τρόπω, τα ελληνικά σχολεία και οι Εκκλησίες που είχαν κλείσει οι Βούλγαροι κατά την ίδια περίοδο. Η προσέγγιση, εξ άλλου, εκ μέρους του, των διαφόρων εθνοτήτων υπήρξε τόσο ήπια και φιλική, ώστε η μεγάλη πλειονότητά τους, κυρίως οι Τουρκόφωνοι, αλλά και οι γηγενείς βουλγαρόφωνοι μουσουλμάνοι να αποδεχθούν ασμένως την περιέλευση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα. Έτσι ο Βαμβακάς επέτυχε όπου απέτυχε ο άλλος, εκλεκτός επίσης του Βενιζέλου, εκπρόσωπος της Ελλάδος στη Σμύρνη, Αριστείδης Στεργιάδης. Και οι δύο ακολουθούντες την «γραμμή Βενιζέλου» επεδίωξαν να επιβάλουν ισοπολιτεία και ισονομία στις περιοχές που τους ανατέθηκαν. Ο Στεργιάδης όμως το έκανε κατά τρόπο που ξεσήκωσε τους ντόπιους Έλληνες εναντίον του, σφόδρα, χωρίς να κερδίσει τους αλλόφυλους.
Ενώ ο Βαμβακάς πέτυχε να πείσει και τους «μεν» και τους «δε» να συναινέσουν στην ειρηνική τους συνύπαρξη, υπό την σκέπη του Ελληνικού κράτους. Όταν μιλάμε για τους «δε», εννοούμε τους Τουρκόφωνους μουσουλμάνους, τους ντόπιους Βούλγαρους, τους Αρμένιους, τους Ισραηλίτες κλπ. Δεν αναφερόμαστε στους Πομάκους, γιατί αυτοί εξ ιστορικών λόγων περιλαμβάνονταν στους «μεν». Γι αυτό και ο Στεργιάδης πέθανε ξενιτεμένος και κατατρεγμένος στην Γαλλία, ενώ ο Βαμβακάς δοξάστηκε ως ο Καβούρ της Θράκης, αλλά και Γερουσιαστής και Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, αργότερα.
Ο Βαμβακάς προετοίμασε την εκ των κάτω επικράτηση στην Θρακική κοινωνία του ελληνικού στοιχείου, σε ρόλο ηγετικό, και μάλιστα με την συμπαράσταση των μουσουλμάνων, όπως θα καταδειχθεί από τα ντοκουμέντα που θα δημοσιεύσουμε και τα οποία συγκέντρωσε και ταξινόμησε η εγγονή του Χαρίσιου Βαμβακά, εξαίρετη ιστορικός και οικονομολόγος, Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, αξιοποιώντας έτσι το αρχείο του παππού της. Την εργασία αυτή της αείμνηστης Παπαθανάση που εξεδόθη σε ειδικό τόμο, το 1975, έθεσε στη διάθεση του γράφοντος ο εκ των απογόνων του μεγάλου εθνικού ευεργέτη της Θράκης, Κωνσταντίνος Βαμβακάς.
Από την Κομοτηνή (Γκιουμουλτζίνα τότε) όπου έδρευε ο Χαρίσιος Βαμβακάς, τηλεγραφούσε προς τον Βενιζέλο ή ελάμβανε απ’ αυτόν τηλεγραφικώς, οδηγίες. Ενδεικτικά δημοσιεύουμε, μερικά από τα θεωρούμενα εκ μέρους μας, ως έχοντα ιδιαίτερη σημασία, τηλεγραφήματα του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου και του Χαρίσιου Βαμβακά, σε περίληψη.
ΒΕΝΖΕΛΟΣ (από Παρίσι) προς ΥΠΕΞ, Αθήνα (μέσα Σεπτεμβρίου 1919): «… Παρακαλώ ανακοινώσατε Βαμβακάν έχω απόλυτον ανάγκην τουρκικών βιβλίων περιεχόντων εθνολογικάςστατιστικάς Θράκης προ 1878».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (19.9.1919) «… Αποστέλλω έξι τουρκικά βιβλία (ένα περιέχει στατιστικήν εκπονηθείσα 1873, κατ΄εντολήν σουλτάνου). Κατά Στατιστικήν ταύτην, εις τα Σαντζάκια (Νομοί) Αδριανουπόλεως, Σαράντα Εκκλησιών και εις τους Καζάδες (Επαρχίες) Διδυμοτείχου και Ξάνθης (ο τελευταίος περιλαμβάνει ενδεχομένως και το νότιον τμήμα Γκιουμουλτζίνης – Κομοτηνή), αναφέρονται 50.028 Τούρκοι, έναντι 123.011 Χριστιανών, εις Σαντζάκιον Ραιδεστού 11.805 Τούρκοι, έναντι 30.074 Χριστιανών και εις Σαντζάκιον Καλλιπόλεως 12.286 Τούρκοι, έναντι 42.401 Χριστιανών τους οποίους ο συγγραφεύς αποκαλεί Έλληνας… Το τουρκικό στοιχείο, εν τη σημερινή Θράκη, ανήρχετο τότε (1873) μόλις εις το τρίτον του όλου Ελληνοχριστιανικού πληθυσμού» (σ.σ. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μουσουλμάνοι αποκαλούνται επισήμως από την τουρκική Διοίκηση «Τούρκοι», ενώ οι Έλληνες «Χριστιανοί»).
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (25.9.1919): «Αδριανούπολη παρίσταται με 1.676 Έλληνας μαθητάς, έναντι 935 Τούρκων, Σαράντα Εκκλησίαι (μετά Αρκαδιούπολης) 1.245 Έλληνας έναντι 504 Τούρκων. Αι πόλεις Διδυμότειχον, Σουφλίον και Ορτάκιοϊ παρίστανται με 1.078 Έλληνας μαθητάς, έναντι 322 Τούρκων (προστιθέμενοι στους αριθμούς αυτούς μαθητές λοιπής Θράκης) προκύπτουν εν συνόλω 7.831 Έλληνες μαθηταί και 2.823 Τούρκοι».
Οι Τούρκοι «γαργαλίζουν» τον Γάλλο διοικητή
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΥΠΕΞ Ν. ΠΟΛΙΤΗ (31.12.1919): Έχω ανάγκη γαλλομαθών Ελλήνων υπαλλήλων προς πληρεστέραν ημετέραν διείσδυσιν ενταύθα (σ.σ. στην Γαλλική Διοίκηση).
ΕΚΘΕΣΗ ΒΑΜΒΑΚΑ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (10.1.1920): «Από πρώτης ώρας αφίξεώς μου εσκέφθην, ότι μόνη οδός φθάσω εις επιτυχίαν σκοπού ημών ήτο αποκτήσω εμπιστοσύνην κ. D’ Esperey (σ.σ. Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής Γαλλικών Δυνάμεων Ανατολής), κ. Charpy (σ.σ. Στρατιωτικός Διοικητής Γαλλικών Δυνάμεων Δυτικής Θράκης) και ανωτέρων Γάλλων αξιωματικών. Πλησίον κ. Charpy, Γάλλος συνταγματάρχης Allié, σκανδαλωδώς εναντίον μας. Επέτυχα απομάκρυνσίν του και του βοηθού του, ανθέλληνος επίσης. Διάδοχός των, αντισυνταγματάρχης Doré πρόσκειται τελείως ημίν και με βοηθεί ολοψύχως. Σχέσεις μου μετά πάντων (άλλων) Γάλλων αξιωματικών βαίνουσι άριστα. Αποκτήσας εμπιστοσύνην των, ευρίσκω μεγάλην ευκολίαν όπως γίνομαι απαιτητικότερος. Αξιώ λύσιν διαφόρων ζητημάτων συμφώνως συμφέροντα ημών. Ευρίσκω προθυμίαν εις εκτέλεσιν σχετικών αποφάσεων. Βεβαίως συνήντησα προσκόμματα, ιδία καθ’ όν χρόνον Τούρκοι, επιμόνως, δι’ υπομνημάτων των εγαργάλιζον κ. Charpy και αξιωματικούς του με ιδέαν Γαλλικού Προτεκτοράτου εφ’ όλης Θράκης. Δυσκολίαι επηύξησαν όταν οι Βούλγαροι ήλθον εις επικουρίαν των Τούρκων, επιζητούντες επίσης αυτονομίαν και Γαλλικήν Προστασίαν… Διά ενταύθα Κεντρικού Γραφείου Πληροφοριών (σ.σ. Γαλλικό), οίτινος προσεταιρίσθην όλους τους μυστικούς πράκτορας και την φιλίαν του διευθύνοντος αυτό CapitainPommier, επέτυχα δυσφημισθώσι παρά Γαλλικών Στρατηγείων, οι πρωτοστατούντες εις πολιτικήν Γαλλικής Προστασίας, Τούρκοι αυτονομισταί και χαρακτηρισθώσι απατεώνες και εργαζόμενοι κρυφά, άλλοι μεν με τους Άγγλους, άλλοι δε με τους Νεότουρκους και την οθωμανικήν κυβένησιν… Η Δυτική Θράκη ήρχισε ήδη να λαμβάνη τον ελληνικόν χαρακτήρα της, ουχί απλώς διά της εγκαταστάσεως των παλινοστούντων, ων ουδείς παραμένει άνευ στέγης, αλλά και διά της ευμενίας των Γάλλων…
» Τα πλείστα των Σχολείων και Εκκλησιών έχουσιν αποδοθεί. Διά τα υπολειπόμενα ο κ.Charpy με υπεσχέθη ότι θα διατάξη την άμεσον παράδοσιν αυτών εις τας ημετέρας κοινότητας.
» Εάν ληφθεί υπ’ όψιν ότι εις τους πέντε καζάδες της Γαλλοκρατούμενης Θράκης έχομεν τέσσαρας Έλληνας δημάρχους… ότι αι κατά τύπους πολιτικαί διοικήσεις ουσιαστικώς ευρίσκονται εις χείρας ημετέρων, ότι εις το Ανώτατον Συμβούλιον έχομεν πέντε Έλληνας, απέναντι πέντε Τούρκων – διορισθέντων μεταξύ εκείνων ους προέτεινα εις τον κ. Charpy, ότι Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου θα είναι ο εκ Κωνσταντινουπόλεως αναμενόμενος κ. Ευκλείδης, ότι πλείστοι των οικονομικών ετέρων θα είναι Έλληνες, ότι εις τους σπουδαιοτέρους Καζάδες ωρίσθησαν Έλληνες διοικηταί, ότι εις την Γκιουμουλτζίναν ο ορισθείς Τούρκος διοικητής είναι Μουσουλμάνος, σχεδόν τελείως προσκείμενος εις ημάς… ότι με την εγκατάστασιν υποκαταστημάτων της Εθνικής Τραπέζης θα κατορθωθεί να επιτευχθή η προτέρα οικονομική υπεροχή του ημετέρου στοιχείου, ότι τα κεντρικά καταστήματα, ξενοδοχεία, καφενεία, ζαχαροπλαστεία, θέατρα κλπ επανεκατελήφθησαν παρά των ημετέρων, ότι τα Σχολεία ημών ήρχισαν λειτουργούντα … δέον να μην απαισιοδοξή τις διά την σημερινήν θέσιν των πραγμάτων εν τη Δυτική Θράκη».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (6.2.1920) «… Αυτόχθονες Μουσουλμάνοι όλης Θράκης εβαρύνθησαν από ανόμους φορολογίας και αφαιμάξεις Βουλγάρων και νεοτούρκων, όπως και από σημερινήν εκκρεμή κατάστασιν στόπ Σχέσεις ημών μετά Μουσουλμανικού λαού άρισται στόπ Αφιχθέντες 25 χωροφύλακες (με ελληνικήνστολήν) γίνονται αντικείμενο συμπαθειών Τούρκων στόπ… Μουσουλμανικός λαός εξοικειούται και ειλικρινώς ποθεί προέλασιν Ελληνικού Στρατού».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (9.2.1920) «Χθες διεδόθη Θράκη επεδικάσθη Ελλάδα στόπ Αντιπρόσωποι Μουσουλμανικής κοινότητος ήλθον επίσκεψιν μου… εξέφρασαν χαράν των στόπ Απέδωκα επίσκεψιν. Πρόεδρος και βοηθός του υποδέχθησανφιλοφρονέσταταστόπ Πρόεδρος εδήλωσεν Μουσουλμάνοι έσονται ευχαριστημένοι δοθή πέρας εις σημερινήνκατάστασιν, οποία τους δυσαρεστεί διότι Γάλλοι νομίζουν Θράκη είναιαποικία στόπ… Γάλλος στρατηγός, μετά οποίου άλλωστε σχέσεις μου εξακολουθούν άρισται, βαυκαλιζόμενος σήμερον νέαν ιδέαν Γαλλικής εντολής ή προτεκτοράτου, στηρίζεται κυρίως επί βουλγαρικού στοιχείου…».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (18.2.1920): «Τελευταίως έρχονται ΔυτικήνΘράκην κομιτατζήδες Βούλγαροι και Τούρκοι κομιτατικοί εξ Ανατ. Θράκης, φίλα ημών διακείμενοι στόπΑναφέρουσι ότι υπάρχει συνεννόησις, όπως εν περιπτώσει προελάσεως ημετέρου στρατού προβώσιταραχάς ρίπτοντες βόμβας, με ελπίδα κηλιδώσωσι προελαύνοντα ΕλληνικόνΣτρατόν…».
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ προς ΒΑΜΒΑΚΑ (28.2.1920): «Μετά ιδιαιτέρας ευχαριστήσεως μανθάνω … προιούσαν προσέγγισιν μεταξύ ημετέρων και μωαμεθανών και μετ’ αυτοχθόνων Βουλγάρων. Καθήκον πάντων ημετέρων, επισήμων και μη, είναι κερδίσωμενεμπιστοσύνην απάντων ότι Ελληνική Διοίκησις θα ασφαλίσει εις πάνταςίσην ασφάλειαν και δικαοσύνην».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (22.2.1920): «Μουσουλμάνοι Γαλλοκρατούμενης Θράκης ετοιμάζονται, συμπαθώς υποδεχθώσιν Ελληνικόν Στρατόν στόπ Ύποπτοι Βούλγαροι συλλαμβάνονται στόπ».
ΒΑΜΒΑΚΑΣ προς ΒΕΝΙΖΕΛΟ (23.2.1920): «Σχέσεις μετά Μουσουλμάνων βαίνουσιν εξαιρέτως στόπ Εξακολουθούσι προσερχόμενοι Τούρκοι Γκιουμουλτζίκης και χωρίων εκφράζοντες ημίν αισθήματα συμπαθείας επί αναμενομένη προελάσει Ελληνικού Στρατού στόπ Ομοίως Αρμένιοι, Ισμαηλίται και Βούλγαροι αυτόχθονες στόπ».
Οι μουσουλμάνοι ψάλλουν τον ύμνο του Βενιζέλου
Δείγμα της εργασίας που είχε πραγματοποιήσει ο Χαρίσιος Βαμβακάς, ως αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης, παρά τη Γαλλική (Συμμαχική) Διοικήσει Δυτικής Θράκης, για να καλλιεργήσει το κλίμα υπέρ της ένωσης της περιοχής με την Ελλάδα, είχε ο πρωθυπουργός Βανιζέλος από τηλεγράφημα που έλαβε την 30 Μαρτίου 1920, στο Λονδίνο ευρισκόμενος. Το τηλεγράφημα, λίγες ημέρες πριν την απόφαση των Συμμάχων για περιέλευση της Δυτικής Θράκης από την Γαλλική Στρατιωτική Διοίκηση στον Ελληνικό Στρατό, έχει ως εξής:
«Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) αρ. πρωτ. 3460/30.3.1920»
ΕΞΟΧ. ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ, ΕΛΛΗΝ. ΑΠΟΣΤΟΛΗΝ, ΛΟΝΔΙΝΟΥ
Κοινοπ. Υπουργόν Εξ/κών Ν. Πολίτην, Αθήνας
Αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλου, Σμύρνην.
Λαμβάνω την τιμήν ανακοινώσω Υμίν ότι ασμένως Πάσχα και ιδιαίτατα εθνική εορτή (σ.σ. 25 Μαρτίου) εωρτάσθησαν σήμερον εν Γκιουμουλτζίνη εξόχως καλά, διαπιστωθείσης Ελληνικής επικρατήσεως εν Θράκη στόπ Χθες και σήμερον προσήλθον επισήμως, εις Μητροπολιτικόν Ναόν και κατόπιν εις οίκημα Αντιπροσωπείας, Γάλλος Στρατηγός μετά επιτελείου του και Αξ/κών διευθυντών Υπηρεσιών στόπ Επίσης αρχηγός Αγγλικού αποσπάσματος, Τούρκοι, Αρμένιοι και Ισραηλίται στόπ Τούρκοι προεστώτες μουσουλμανικών χωρίων απέστειλαν αμνούς και άλλα δώρα εις Αντιπροσωπείαν (σ.σ. Ελληνικήν) προς ένδειξιν αφοσιώσεως στόπ Ευρύχωρον Οίκημα και προαύλιον Αντιπροσωπείας επληρώθησαν αλλοφύλων και ξένων στόπ Ημέτεροι και Γάλλοι στρατιώται συναδελφωμένοι, επιβλητικώς διέσχισαν πόλιν Γιουμουλτζίνης στόπ Πλείστοι Μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης τηλεγραφικώς απέστειλαν εμοί συγχαρητήρια στόπ Αγαλλίασις πάντων έφθασε κατακόρυφον, οπότε Μουσουλμάνοι, με όργανα έπαιξαν ύμνον κυρίου Βενιζέλου στόπ Γάλλος Στρατηγός προσφωνών εξύμνησεν έργον Προέδρου κυβερνήσεως (σ.σ. Βενιζέλου) στόπ… Charpy (ανεφώνησε) υπέρ μακροημερεύσεως κυρίου Προέδρου Κυβερνήσεως και εκπληρώσεως πάντων πόθων Ελλάδος στόπ Προσφώνησαν επίσης ενθουσιωδώς Πρόεδρος Αρμενικών Σωματείων και Αρμενικής ως και Ισραηλιτικής Κοινότητος στόπ Εν γένει εκδηλώσεις υπέρ Ελλάδος υπήρξαν λίαν ενδεικτικαί. Μετά πάντων ημετέρων υποβάλλω ένθερμα συγχαρητήρια στόπ».
